Rivayet, Anlam ve Yorum: Mantar Hadisinin Serencamı

Kaynaklarda mantarla ilgili olarak aşağıdaki üç hadis vardır: 1. İlk rivayet çoğu kaynakta “Mantar (İsrailoğullarına verilen) mendendir ve suyu göze şifadır” şeklinde aktarılan hadistir2 (Mantar hadisi). 2. İkinci rivayet şu şekildedir: “Biraz önce cennet gözümün önüne serildi. Öylesi güzellikleri ve hayretâmiz şeyleri daha önce görmemiştim. Tam önümden bir üzüm salkımı geçti, hayran kaldım, uzanıp almak istedim ama yetişemedim. Alabileydim getirip buraya gözünüzün önüne dikerdim, siz de cennet meyvesinin tadına bakardınız. Bilesiniz ki mantar gözün ilacıdır. Ac ve hurması cennet meyvelerindendir. [Tuzda bulunan]3 çörek otu ölümden başka her derde devadır.”4 3. Üçüncü rivayet Hz. Peygamber’e nispet edilen şöyle bir sözdür: “Cennet güldü mantarı bitirdi, toprak güldü kapari bitkisini bitirdi.”5 Dipnotlarda tahrici yapılan üç rivayetin en meşhuru ilkidir ve yaygın olarak kullanılan hadis kitaplarının birçoğunda yer almaktadır. Mesela Kütüb-i Sitte’den Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh’i, Müslim’in el-Müsnedü’s-sahîh’i, Tirmizî’nin el-Câmi‘i ve İbn Mâce’nin es-Sünen’inde hadisin bulunduğu görülür. Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inde ise hadisin farklı sahâbîlerden gelen rivayetlerinin neredeyse tamamı zikredilmektedir.6 Nesâî’nin es-Sünen’inde yer almayan hadis es-Sünenü’l-kübrâ’sında birçok tarikiyle bulunmaktadır. Bezzâr ve Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî’nin müsnedlerinde de ilgili hadisin birden çok tariki yer almaktadır. Tahâvî’nin Şerhu müşkili’l-âsâr’ı ise hadisin vârit olduğu ortamı diğerlerine göre çok daha başarılı bir biçimde resmetmesiyle öne çıkmaktadır. Mantar rivayeti tefsir literatüründe de kendisine yer bulmuştur. Bazı sahâbîler mantarla Kur’an-ı Kerim’deki bir âyet (İbrahim 14/26) arasında alaka kurdukları için birçok müfessir ilgili âyeti tefsir ederken hadise işaret etmiştir. Bunların içinde özellikle rivayet tefsiri olmakla şöhret bulan İbn Kesîr’in eserinde mantar hakkındaki rivayetlere diğer tefsirlere nispetle daha fazla yer verildiği görülür Aşağıda ayrıntısı verileceği üzere ikinci sıradaki rivayet Hz. Peygamber’in ashabıyla Mekke’ye yaptığı yolculuklardan birinde dile getirilmiş bir hadistir. Hz. Peygamber’in Makām-ı İbrâhim’in önünde namaz kıldıktan sonra yaptığı konuşmanın bir parçası olan bu rivayet de Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’i ile Tahâvî’nin Şerhu meâni’l-âsâr’ı gibi bazı kaynaklarda geçse de, ilk hadisin aksine mantar bu hadisin muhtevasının odağında yer almamaktadır. Üçüncü sırada verilen rivayet, mantar hadisleri içinde en az bilinen metindir. Muhtevası itibariyle çok sıra dışı bir bilgi içeren bu rivayet muteber hadis kaynaklarında kendisine yer bulamamıştır. Mantarın yaratılış sebebi ve sürecini konu edinen bu rivayet esasen İbnü’s-Sünnî’nin ve onu kaynak olarak kullanan Ebû Nuaym el-Isfahânî’nin et-Tıbbü’n-nebevî adlı eserlerinde yer almaktadır.